Φιλοσοφία και Ηθική
Συνεπειοκρατικές Θεωρίες:
Η ορθότητα μιας πράξης εξαρτάται αποκλειστικά από τις συνέπειές της
Ωφελιμισμός:
Μια πράξη είναι σωστή αν και μόνο αν έχει τόση ωφελιμότητα όση και η κάθε μια από τις εναλλακτικές στις οποίες ένα άτομο θα μπορούσε να προβεί.
Ωφελιμισμός:
Jeremy Bentham(1748 –1831)
Οι άνθρωποι κυβερνούνται από δύο κυρίαρχους αφέντες: την ηδονήκαι τον πόνο. Σε αυτούς υπαγόμαστε όλοι. Μας κυβερνούν σε ό,τι κάνουμε, σε ό,τι λέμε και σε ό,τι σκεφτόμαστε.
Οι πράξεις που πρέπει να επιλέγονται είναι εκείνες που προάγουν την ευτυχία ή την ευχαρίστηση και να απορρίπτονται εκείνες που έχουν την τάση να προκαλούν δυστυχία ή πόνο. Η αρχή της ωφέλειας είναι το πρότυπο της σωστής δράσης από πλευράς τόσο συλλογικών φορέων όσο και ατόμων (το δικό μου καλό δεν μετράει περισσότερο από το καλό του άλλου).
O Mill, αντίθετα με τον Bentham, υποστηρίζει μια ποιοτική(qualitative) μορφή ηδονισμού. Η ποσότητα της ηδονής δεν είναι το μόνο σημαντικό κριτήριο. Υπάρχουν π.χ. ποιοτικώς διαφορετικές μορφές ευτυχίας.
Οι άνθρωποι είναι ικανοί για τις ανώτερες ηδονές (higher pleasures), όπως είναι γενικώς οι διανοητικές ηδονές (π.χ. η απόκτηση γνώσης μέσω του διαβάσματος)και όχι μόνο για τις κατώτερες ηδονές (lowerpleasures), όπως π.χ. το φαγητό.
Αρεταϊκή Ηθική (Αριστοτέλης): «Πως πρέπει να ζει κανείς;»
Κάποιος μπορεί να ευημερήσει ως ανθρώπινο ον μόνο με το να καλλιεργεί τις αρετές (έμφαση στο χαρακτήρα).
Τι είναι αρετή; Είναι ένας τρόπος να συμπεριφέρεσαι και να αισθάνεσαι ανάλογα με τις συνθήκες («ως μέσον ανάμεσα σε δύο ακρότητες»). Προϋποθέτει νοήμονα κρίση. Παραδείγματα: καλοσύνη, ειλικρίνεια, γενναιοψυχία κ.α.
13
Δεοντολογικές Θεωρίες: όλοι έχουμε συγκεκριμένα καθήκοντα, δηλ. πράξεις που πρέπει ή δεν πρέπει να κάνουμε. Πράττουμε ηθικά όταν κάνουμε το καθήκον μας όποιες κι αν είναι οι συνέπειες.
Καντιανή Ηθική: Τα κίνητρα των πράξεων μας πιο σημαντικά από τις συνέπειες τους. ‘Να ενεργείς μόνο με βάση τον κανόνα ότι αυτό που θέλεις μπορεί να αποτελέσει καθολικεύσιμο νόμο.’ Ο άνθρωπος σκοπός κι όχι μέσο
Η Ηθική στο Επάγγελμα του Μηχανικού
Η Ηθική των Μηχανικών (Engineering Ethics) εστιάζει στα ειδικά πρότυπα συμπεριφοράς, στα ιδανικά και στις πρακτικές που ισχύουν για τα μέλη του κλάδου.
Κοινωνικός Πειραματισμός (Martin & Schinzinger, 2010)
Συνύφανση της Μηχανοτεχνίας με τον Πειραματισμό:
Υπάρχουν πάντα αβεβαιότητες στο μοντέλο που χρησιμοποιούν οι μηχανικοί για τους σχεδιαστικούς υπολογισμούς, τα υλικά, την κατασκευή και τη φύση των ‘εντάσεων’ που το τελικό προϊόν ενδέχεται να συναντήσει στο περιβάλλον χρήσης του. Όπως συμβαίνει και με τα πειράματα, τα τελικά αποτελέσματα των μηχανικών σχεδίων και έργων είναι γενικώς αβέβαια.
Έχουμε περιορισμένη γνώση σχετικά με τους κινδύνους που ενέχουν ακόμα και φαινομενικά απλά (και καλοπροαίρετα) τεχνουργήματα.
Το Δεοντολογικό Πρότυπο
Κύριες εκφάνσεις του ηθικού προσανατολισμού κάθε επαγγελματικού κλάδου είναι οι Κώδικες Επαγγελματικής Δεοντολογίας.
Αρχές του 20ου αι., οι εταιρείες μηχανικών στις Η.Π.Α. (υπό το βάρος σοβαρών κατασκευαστικών λαθών και αστοχιών που είχαν προκαλέσει καταρρεύσεις γεφυρών και κτιρίων) υιοθετούν επίσημους κώδικες δεοντολογίας.
- American Institute of Electrical Engineers (AIEE) (1912),
- American Society of Mechanical Engineers (ASME),
- American Institute of Consulting Engineering, American Institute of Chemical Engineers (AICHE),
- American Society of Civil Engineers(1914 & 1915).
Αν και η πρώτη θεσμοθετημένη οργάνωση μηχανικών στις Ηνωμένες Πολιτείες (Boston Society of Civil Engineers) είχε ήδη ιδρυθεί από το 1848, έπρεπε να περάσει μισός περίπου αιώνας έως τη θεσμοθέτηση κειμένων Επαγγελματικής Δεοντολογίας.
Οι Κώδικες σήμερα:
Οι περισσότεροι κλάδοι τροποποιούν τακτικά τους κώδικες δεοντολογίας τους και προχωρούν σε συχνές αναθεωρήσεις.
Δεν υπάρχει ένας κώδικας που να ισχύει για όλους. Κάποιοι μηχανικοί είναι ανεξάρτητοι επαγγελματίες, άλλοι είναι υπάλληλοι μεγάλων οργανισμών, άλλοι διευθυντές, άλλοι παρακολουθούνται στενά στο έργο τους, άλλοι είναι οι ίδιοι τα αφεντικά. Οι μηχανικοί κάνουν πάρα πολλά διαφορετικά πράγματα για να ισχύουν τα ίδια πρότυπα για όλους.
Αυτή η ποικιλία στους κώδικες δυσκολεύει έναν μηχανικό στο να ξέρει τι πρέπει να κάνει. Για παράδειγμα, ένας επαγγελματίας μηχανικός μπορεί να υπόκειται σε τρεις κώδικες.
Οι κώδικες δεν επιβάλλονται στους οργανισμούς που τις υιοθετούν. Λειτουργούν στην πραγματικότητα περισσότερο ως οδηγοί συνείδησης ή κρίσης (ηθικοί κανόνες).
Ας δούμε την περίπτωση των Ελλήνων μηχανικών.
Μια επισκόπηση των αξιών που εντοπίζονται στον κώδικα δεοντολογίας (1961) του Τ.Ε.Ε. δείχνει ότι η αξία της συναδελφικότητας είναι έκδηλη σε πολλά σημεία. Σε αυτή προστίθενται, μεταξύ άλλων, οι αξίες του σεβασμού προς τους αρχαιότερους και της βοήθειας προς τους νεότερους συναδέλφους.
Επικεντρωνόμαστε στην ιδέα να επιτύχουμε “το μέγιστο καλό για τον μεγαλύτερο αριθμό”. Αναφερόμαστε στον πληθυσμό στον οποίο μεγιστοποιείται το εκάστοτε καλό ως το κοινό (audience). Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι ο καθορισμός του εύρους αυτού του κοινού(όλοι οι άνθρωποι, η χώρα μας, η εταιρεία μας, η κοινότητα μας;)
Το Ωφελιμιστικό Πρότυπο
Παρά τα εγγενή προβλήματα του, το ωφελιμιστικό πλαίσιο μπορεί να είναι χρήσιμο σε κάποιες περιπτώσεις. Ας δούμε 3 τρόπους εφαρμογής του:
- Την Ανάλυση Κόστους – Οφέλους
- Τον Πραξιακό Ωφελιμισμό
- Τον Κανονιστικό Ωφελιμισμό (ή Ωφελιμισμό του Κανόνα)
Η Ανάλυση Κόστους – Οφέλους
Η δράση που παράγει το μεγαλύτερο όφελος σε σχέση με το κόστος είναι αυτή που πρέπει να επιλεγεί. Χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο, μεταφράζουμε τις αρνητικές και θετικές συνέπειες σε όρους χρήματος. Η ανάλυση κόστους-οφέλους μερικές φορές αναφέρεται και ως ανάλυση κινδύνου/ρίσκου-οφέλους (εκτίμηση πιθανοτήτων). Βέβαια, η εν λόγω προσέγγιση φαίνεται να δικαιολογεί πολλές πρακτικές του παρελθόντος οι οποίες πλέον θεωρούμε ως ηθικά λανθασμένες. Για παράδειγμα, κατά τον 19οαι., πολλοί αντιτάχθηκαν στους νόμους για την κατάργηση της παιδικής εργασίας, ισχυριζόμενοι ότι θα οδηγούσαν σε οικονομικά επιζήμιες συνέπειες.
Πραξιακός Ωφελιμισμός
Θα πρέπει να επιλέγεται εκείνη η πράξη που θα συμβάλει, κατά κάποιον τρόπο, στη μεγιστοποίηση των καλών συνεπειών της.
Για παράδειγμα, αν το οικονομικό κόστος είναι κατά προσέγγιση το ίδιο, η επιλογή μεταξύ δύο συστημάτων ασφαλείας στο σχέδιο ενός αυτοκινήτου, θα μπορούσε να γίνει με βάση το ποιο είναι πιθανότερο να μειώσει περισσότερο τραυματισμούς και θανάτους.
Κανονιστικός Ωφελιμισμός
Είναι άλλο πράγμα να αναρωτιόμαστε για την ωφέλεια των συνεπειών μιας μεμονωμένης πράξης και άλλο πράγμα η ωφέλεια των συνεπειών μιας γενικής πρακτικής, όταν αυτή η πρακτική κατοχυρώνεται σε έναν κανόνα.
Θα πρέπει να επιλέγεται και να εφαρμόζεται ο κανόνας που έχει τις καλύτερες συνέπειες για την ανθρώπινη ευημερία, αφού έχουν εξεταστεί όλες οι παράμετροι.
Το Αρεταϊκό Πρότυπο
Αρετές που αφορούν τη δημόσια σφαίρα οι οποίες επικεντρώνονται στο καλό των πελατών/χρηστών και του ευρύτερου κοινού. Η ελάχιστη προϋπόθεση είναι να μην βλάπτεις εσκεμμένα τους άλλους. Οι αρετές που αφορούν την επάρκειακαι οι οποίες αναφέρονται στη γνώση των τεχνικών δεξιοτήτων που χαρακτηρίζουν την καλή επαγγελματική και τεχνική πρακτική.
Οι αρετές που αφορούν την ομαδική δουλειά είναι εκείνες που επιτρέπουν στους επαγγελματίες να συνεργάζονται επιτυχημένα με άλλους ανθρώπους.
Οι αρετές του αυτοελέγχουείναι εκείνες που στηρίζουν την ηθική ευθύνη ενός μηχανικού. Κάποιες αφορούν την ηθική κατανόηση και αντίληψη, όπως για παράδειγμα, η αυτογνωσία και η καλή ηθική κρίση. Η ηθική των μηχανικών συνδέεται και με την ευσυνειδησία, η οποία συνδυάζει την επάρκεια(competence) με την αφοσίωση(loyalty).
Κώδικας Δεοντολογίας Μηχανικών
Από το 1961 καθιερώθηκε και ισχύει ο παρακάτω Επαγγελματικός Κώδικας των Ελλήνων Διπλωματούχων Μηχανικών που περιέχει βασικές αρχές δεοντολογίας για την άσκηση του επαγγέλματος. Ο Κώδικας αυτός εκδόθηκε σύμφωνα με το άρθρο 24, και το εδαφιο ε της παρ. 1 του αρθρου 26 του από 27-11/14-12-1926 Π.Δ. “Περί κωδικοποιήσεως των περί συστάσεως Τεχνικού Επιμελητηρίου κεμένων διατάξεων”.
Κατεβάστε τον ΕΔΩ:
Περισσότερες Πληροφορίες περί Ηθικής του Μηχανικού:
Η Ηθική στο Επάγγελμα του Μηχανικού (Σημειώσεις)
Κατεβάστε το ΕΔΩ:
Κώδικας Μηχανικών Τ.Ε.Ε.
O Κώδικας του ΤΕΕ συνημμένα από την δεκαετία του 1960 και σύμφωνα με Π.Δ. ΤΟΥ 1926:
Κανονισμός Ηθικής και Δεοντολογίας της Έρευνας (ΕΗΔΕ ΕΜΠ)
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΗΘΙΚΗΣ και ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ της Έρευνας
Τα Εργαλεία της Ηθικής - Έννοιες και μέθοδοι στην ηθική φιλοσοφία
Τα Εργαλεία της ηθικής αποτελούν ένα ευσύνοπτο, κατανοητό και ενδιαφέρον εγχειρίδιο που περιλαμβάνει έννοιες, θεωρίες και τεχνικές μεθόδους που αφορούν τη φιλοσοφική πρακτική του ηθικού στοχασμού και την κριτική αξιολόγησή του.
Κατεβάστε το απόσπασμα ΕΔΩ